ประเพณีขึ้นพระธาตุ

ในภาคเหนือประชาชนมีความผูกพันธุ์ต่อศาสนามาก ทุกอย่างมีวัดเป็นศูนย์กลางตั้งแต่เกิดจนตายวัดเป็นศูนย์ให้การศึกษาแก่กุลบุตร ทั่งทางหนังสือและวิชาชีพ เพื่อจะได้ใช้วิถีชีวิตของตนให้เกิดความสมบูรณ์ทางความเป็นอยู่ทางสังคม ประเพณีที่ปฏิบัติในเดือน 8 นี้ จึงเกี่ยวเนื่องกับศาสนาเป็นส่วนใหญ่ ดังกล่าวต่อไปนี้ วันเพ็ญเดือน 8 (เหนือ) เป็นวันสำคัญทางพุทธศาสนามาก ตรงกับวันประสูติตรัสรู้และปรินพพานของพระพุทธเจ้า เป็นวันที่ชาวพุทธทั้งโลกทำพิธีรำลึกถึงพระมหากรุณาธิคุณของพระองค์โดยการทำบุญถวายภัตตาหารแด่พระสงฆ์และรักษาศีล ฟังเทศน์ปฏิบัติธรรมกันทั่วไป ในภาคเหนือ ประชาชนนิยมพากันไปสู่บุญยสถานที่สำคัญๆ เช่น ในจังหวัดเชียงใหม่ จะพากันไปวัดพระธาตุดอยสุเทพ จังหวัดเชียงรายจะไป พระธาตุจอมกิติและพระธาตุดอยตุง จังกวัดลำปางนมัสการพระธาตุลำปางหลวง ขึ้นวัดม่อนพญาแช่และ ขึ้นพระดอยม่วงคำ จังหวัดแพร่ไป นมัสการพาตุช่อแฮ จังหวัดน่านไปนมัสการพระธาตุแช่แห้ง จังหวัดพระเยา ไปนมัสการพระเจ้าตนหลวง ทุ่งเฮี้ยง จังหวัดแม่ฮ่องสอน ไปนมัสการพระธาตุเจดีย์หรือปูชนียสถานใกล้บ้านของตนทุกหนทุกแห่งในวันเพ็ญเดือนแปด หรือ เพ็ญเดือน 6 ของภาคกลาง นอกจากประเพณีการไปไหว้พระธาตุที่สำคัญๆ แล้วคนโบราณของภาคเหนือสร้างค่านิยมให้บังเกิดกับประชาชนด้วยการให้ประชาชน สักการบูชา "ชุธาตุ" คือถือเอาพระธาตุเจดีย์ที่กล่าวถึงนี้ ก็คือพระเจดีย์ที่บรรจุพระบรมสารีริกธาตุของพรพุทธเจ้าที่ได้ฐาปนาไว้ตามสถานที่ต่างๆ เช่น พระธาตุดอยสุเทพ พระธาตุหริภุญชัย พระธาตุลำปางหลวง ฯลฯ ตามประเพณีชาวเหนือ ถือวันว่า คนใดเกิดปีใดจะต้องไปสักการบูชาพระธาตุที่นั้นจึงเป็นศิริมงคลแก่ตนให้มีอายุยืนให้บุญอนิสงส์มีดังนี้

1. คนเกิดปีไจ้ คือปีชวด พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุศรีจอมทอง อำเภอจอมทอง จังหวัดเชียงใหม่

2. คนเกิดปีเป้า คือปีฉลู พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุลำปางหลวง อำเภอเกาะคา จังหวัดลำปาง

3. คนเกิดปียี่ คือปีขาล พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุช่อแฮ อำเภอเมืองแพร่ จังหวัดแพร่

4. คนเกิดปีเหม้า คือปีเถาะ พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุแช่แห้ง อำเภอเมืองน่าน จังหวัดน่าน 5. คนเกิดปีสี คือปีมะโรง พระธาตุประจำปีเกิดคือ เจดีย์พระสิงห์ วัดพระสิงห์ อำเภอเมือง จังหวัดเชียงใหม่

6. คนเกิดปีไส้ คือปีมะเส็ง พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระศรีมหาโพธิ์ ที่พุทธยาประเทศอินเดีย ชาวบ้านเดินทางไปไม่ถึง ให้ไหว้ต้นโพธิ์แทน

7. คนเกิดปีสะง้า คือปีมะเมีย พระธาตุประจำปีเกิด พระธาตุย่างกุ้ง หรือชะเวดากองประเทศพม่า

8. คนเกิดปีเม็ด คือปีมะเมีย พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุดอยสุเทพ อำเภอเมืองเชียงใหม่ จังหวัดเชียงใหม่

9. คนเกิดปีสัน คือปีวอก พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุพนม จังหวัดนครพนม

10. คนเกิดปีเล้า คือปีระกา พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุหริภุญชัย อำเภอเมืองลำพูน จังหวัดลำพูน

11. คนเกิดปีเส็ด คือปีจอ พระธาตุประจำปีเกิดคือ พระธาตุเกตุแก้วจุฬามณีบนสวรรค์ชั้นดาวดึงส์ถ้าจะไหว้พระธาตุประจำปีเกิด ให้ปล่อยคมและสักการะด้วยดอกไม้ ธูปเทียน

12. คนเกิดปีหมู คือปีกุล พระธาตุดอยตุง จากหวัดเชียงราย หากผู้ใดเกิดปีไหนแล้วควรไปนมัสการพระธาตุนั้นๆได้อานิสงส์มาก สำหรับผู้ใดที่อยู่ห่างไกลจากพระธาตุประจำปีเกิดของตนเดินทางไปไม่ถึง ก็ให้ไปกราบไหว้เอาเองหรือไปขอที่วาดรูป วาดใส่แผ่นผ้าหรือแผ่นกระดาษนำไปสักการบูชาได้ หากไปเที่ยวบ้านในภาคเหนือ จะพบรูปภาพประจำปีเกิดประจำบ้านต่างๆ ประเพณีไหว้พระธาตุหรือขึ้นพระธาตุมีประโยชน์ต่อสังคมและสถาบันวัดในภาคเหนือมาก หากจะประมวลเป็นข้อๆดังนี้

1. เป็นการสร้างศรัทธาให้กับประชาชนโดยส่วนรวม

2. เป็นการสร้างความสามัคคีระหว่างวัดต่อวัด บ้านต่อบ้าน

3. เป็นการเดินทางไปเที่ยวหาบุญยทัศนา หาประสบการณ์ใหม่นอกบ้าน

4. เป็นการไปช่วยบูรณปฏิสังขรณ์ ถาวรวัตถุที่คนทั้งหลายรับผิดชอบร่วมกัน

5. เป็นการรำลึกพระพุทะองค์ ผู้เป็นเจ้าของศาสนาในลักษณะสถานที่ที่ควรแก่การสังเวช เช่น สถานที่ประสูติ ตรัสรู้และปรินิพพานของพระพุทธเจ้า

6. ส่งเสริมให้อนุรักษ์ศิลปวัตถุ โบราณวัตถุโบราณสถาน ด้วยเหตุนี้ประเพณีไหว้พระธาตุในวันเพ็ญเดือน 8 เป็ง (เพ็ญ เดือน 6) จึงเป็นสิ่งที่ควร สนใจศึกษาและรักษาไว้ตลอดไป